Psikolojik Dayanıklılığı Gülşah Akçay Civriz’le Ele Aldık

13 Mayıs Çarşamba akşamı “Covid Sürecinde Psikolojik Dayanıklılık” konusunu Uzman Klinik Psikolog & Kadın Psikoloğu Gülşah Akçay Civriz’le ele aldık. Zehra Betül Meriç (PDR 20’) moderatörlüğündeki programda Psikolojik dayanıklılık nedir ve neden önemlidir? Psikolojik dayanıklılıkta risk faktörleri ve koruyucu faktörler nelerdir? Psikolojik dayanıklılığı güçlendirmek için neler yapılabilir? alt başlıkları bağlamında konuşuldu.

İçinden geçtiğimiz salgın günlerinde, global bir travma yaşadığımızı, dünyanın neredeyse tamamında etkili olan ve hemen herkeste benzer duygulara neden olan bir süreçten geçtiğimizi belirten Gülşah Akçay Civriz, sürecin şimdiye kadar daha çok travmatizasyon açısından ele alındığını, ancak madalyonun bir diğer yüzü olan “psikolojik dayanıklılık” kavramının önemine dikkat çekmek üzere programın başlığını bu şekilde belirlediğini ifade etti sözlerinin başında…

“Korona virüs başladı ama bitmeyecek. Hayatımızın belirli bir döneminde daha farklı türde etkilerini göreceğiz. Dolayısıyla kimi zaman can kayıplarıyla kimi zaman bıraktığı arazlarla, kimi zaman güçlükle atlatılan hastalık dönemiyle, kimi zaman hiç hissetmeden geçirilen hastalıklarla ama yaşam döngümüzün başka boyutlarıyla da etkilendiğimiz bir sürecin içerisine aldı bizleri ve belirli bir süre daha bunu yaşayacağız. Bu süreçte psikolojik dayanıklılığa ihtiyacımız var.” diyen konuğumuz önce başlığa dair kişisel deneyimlerini bizimle paylaştı

Civriz ilk olarak üniversite yıllarında bir derste yürüttüğü proje için aldığı teorik eğitimde karşısına çıkan “resilience” dayanıklılık kavramıyla, 10 yıl sonrasında 2014 yılında İsrail bombardımanında omurilik yaralanması ile felç olan ve Ankara’ya getirilen iki Gazzeli kadınla Yeryüzü Doktorları gönüllüsü olarak çalışması sırasında yeniden karşılaşmış. Ve iki kadının da çok ağır durumda olmalarına rağmen hayata tutunma seviyeleri Civriz’i fazlasıyla şaşırtmış. Bu süreçte turistik olmayan özel bir grupla Kudüs’e gitme fırsatı bulan Gülşah Akçay Civriz’in, oradaki yıkıma şahit olması, yerel halk ve gazetecilerle görüşmeleri ve yaptığı ev ziyaretleri ruh halinde çöküntüye sebep olmuş. Civriz şöyle diyor o günler için: “O sırada şahit olduklarım bir süredir rafa kaldırmış olduğum “psikolojik dayanıklılık” kavramını yeniden hatırlamama vesile oldu. Her şeye rağmen inadına hayata devam etmek… Hayatın her boyutuyla, her şeye rağmen devam etmesi için herkesin her şeyini ortaya koymasına canlı canlı şahit olmam Türkiye’ye döndüğünde ilgilendiğim iki Gazzeli kadını daha iyi anlamamı sağladı.”

Zihninde uyanan psikolojik dayanıklılık kavramı ile pek çok kez Kudüs’e giden Civriz kurulan Kudüs Bilinci Derneği ile çalışmalar yapmış, “Biz Burada Kalacağız” isimli belgeseli çekmiş. “Gördüğüm şey hep aynıydı. Güçlü bir dayanıklılık var. Evet, kaynakları manevi ama insanlar hayata tutunuyor ve neredeyse benden daha canlı ve enerjiklerdi.” diyen Civriz yüksek lisans tezi için Kudüs’te çalışmaya karar vermiş. Ancak sonraları çıkartılan Kudüs vize ve seyahat kısıtlamaları sebebiyle rotasını mecburen Suriyeli kadınlara çevirmiş.

Civriz yaşanmışlık hikâyesi üzerinden konumuza giriş yaptıktan sonra “psikolojik dayanıklılık” kavramını ortaya çıkaran literatür hikâyesini anlattı. Ardından incelemelerde insanın aslında zorluklarla başa çıkma için doğal bir gücünün olduğu, bir çeşit bağışıklığının olduğu ve bu bağışıklık engellenmezse eğer zaten güçlüklerin üstesinden gelebileceğinin anlaşıldığına işaret eden Civriz şöyle devam etti:

“2000’li yıllardan itibaren Pozitif Psikoloji şemsiyesinin açılmasıyla beraber psikolojik dayanıklılık kavramı daha da neşvünema buluyor. Konuyu, ele alan klinik psikologların, psikiyatrların hepsi alanına göre kavramı farklı tanımlıyorlar. Kimisi bireylerin sıkıntılara rağmen işlev gösterme kabiliyeti olarak görürken, kimi güçlükler karşısında kişinin gelişmesini sağlayan kişisel niteliklerdir diyor. Kimi zor yaşam olayları karşısında bir direnç kaynağı olarak çalışan bir kişilik özelliğidir diyor, kimi de bu sıkıntılı yaşam olaylarının etkilerini azaltmakta etken olan kişinin hem içsel hem dışsal faktörleri, hem risk faktörler hem koruyucu faktörlerin hepsini içeren bir süreçtir diyor. Amerikan Psikoloji Birliği (APA) ise dayanıklılık sıkıntı, trajedi, tehditler, aile içi sorunlar ya da ilişki sorunları, ciddi sağlık sorunları veya iş yeri ve finansal stresler gibi önemli stres kaynakları karşısında iyi uyum sağlama sürecidir diyor. Yani aslında birçok kavramı toparlayarak bunun bir süreç olduğunu, bu sürecin içinde yaşanılan meselenin de o yaşanan zorluğa karşı uyum sağlayarak hayata devam edebilme olduğunu söylüyor.

Psikolojik dayanıklılık deyince özel kişisel güçleri anlamaktan çok birçok faktörün bir araya gelerek bir uyum sağlamayı bir araya getirmesi olarak çerçeveyi oluşturmak gereklidir. Psikolojik dayanıklılıktan bahsediyorsak iki temel şey vardır. Birincisi bir güçlük olması gerek… Bir travma, gerek maddi veya manevi kişinin şartlarını ve kaynaklarını zorlayan bir güçlük ki şu an Korona virüs salgını hepimiz için bu güçlüğü oluşturuyor. İkincisi bu güçlük karşısında gösterdiğimiz olumlu adaptasyon, başa çıkma kabiliyeti veya başa çıkmayla ilgili süreç. Bu ikisi aslında psikolojik dayanıklılığın ne olduğunu bize söylüyor. Psikolojik dayanıklılık ne çabucak bir iyileşmedir ne de hiç etkilenmemedir. Psikolojik dayanıklılık hakikaten çok özel bir durumdur, bir çeşit psikolojik bağışıklıktır ve yaşanan sıkıntıya ilişkin bir takım deneyimler yaşanmasına rağmen kişinin işlevselliğindeki bozulmanın minimum olması dolayısıyla olumlu uyum dediğimiz şey bu süreçte gerçekleşmektedir.”

Psikolojik dayanıklılık kavramı ve önemine bu şekilde değinen Uzman Klinik Psikolog Gülşah Akçay Civriz bu noktada bireysel, ailesel ve çevresel bazda koruyucu ve risk faktörlerini de ele aldı.

Son olarak hem literatürde geçen psikolojik dayanıklılığı artırma tavsiyelerini, hem de çalışmaları sırasında insanlar üzerinde gözlemlediği manevi dayanıklılık artırıcı yolları kendisinden dinlediğimiz konuğumuz katılımcılardan gelen soruları da yanıtladı.